در اجلاس اخیر اوپک چه گذشت؟!

بزرگترین کشور‌های تولیدکننده‌ی نفت دنیا در ۱۷۴ مین اجلاس اوپک گرد هم آمدند تا در مورد میزان تولید نفت خود به توافق برسند. اجلاس اخیر اوپک در حالی شروع شد که از یک سو عربستان و روسیه برای مذاکره روی افزایش سطح تولید نفت در ژنو حضور پیدا کرده بودند و از سویی ترامپ با استفاده از ابزار توییتر، از قیمت بالای هر بشکه نفت ابراز نارضایتی کرده و اوپک را مقصر دانسته بود. زنگنه ابتدای اجلاس اخیر، در پاسخ به سوال خبرنگاری که از او پرسید: «چرا ایران با افزایش تولید نفت مخالف است؟» گفت: از نفت نباید به عنوان ابزار سیاسی استفاده کرد. وی گفت: اکنون افزایش قیمت نفت به دلیل عدم تعادل در عرضه و تقاضای قیمت نفت نیست بلکه به دلیل تنش‌های سیاسی است که به دلیل اقدام آقای ترامپ در خروج از برجام ایجاد شده و عامل بی‌ثباتی در بازار شخصِ آقای ترامپ است.
وی گفت: نباید انتظار داشت اوپک علیه دو بنیانگذار خود، یعنی ایران و ونزوئلا اقدام کند. این خبرنگار مجدداً پرسید: اگر در اثر تحریم علیه ایران عرضه‌ی نفت در بازار کم شود، پس چه کسی باید جبران کند؟! وزیر نفت جمهوری اسلامی در پاسخ گفت: تحریم نباید صورت بگیرد! قرار نیست آقای ترامپ یک کاری بکند، بعد ما خودمان نیز علیه خودمان اقدام کنیم. این اظهارات زنگنه، به امریکا این پیام را مخابره کرد که تحریم ایران هزینه دارد و اگر تحریم می‌کنید، باید هزینه‌اش را نیز بپردازید. حال اینکه این پاسخ ابتدایی چه میزان جدی بود را باید در تاثیر ایران بر بیانیه‌ی پایانی اجلاس و بیش از آن در بازار نفت جست‌و‌جو کرد. در این اجلاس، عمده‌ی تولیدکنندگان نفت با ایران هم‌نظر بودند و موافق افزایش میزان تولید نفت و در نتیجه کاهش قیمت آن نبودند. در این میان تنها عربستان و روسیه نظر دیگری داشتند و خواهان افزایش تولید نفت بودند. ظاهراً عربستان برای جلب نظر ترامپ به دنبال جبران کاهش سهم ایران از بازار نفت بود، ولی خود به لحاظ فنی امکان تولید نفت بیش از ظرفیت فعلی را ندارد. روسیه، اما به دلیل تامین منافع ملی خود به دنبال افزایش تولید نفت است. بدیهی است که کشور‌ها می‌توانند بنا به شرایط از دو طریق منافع حاصل از فروش نفت خود را حداکثر کنند؛ یک راه این است که با کاهش تولید و افزایش قیمت به سود بیشتر برسند و راه دیگر این است که تولید را افزایش دهند. در این صورت گر چه قیمت هر بشکه مقداری کاهش می‌یابد و سود هر بشکه برای این کشور کمتر می‌شود، ولی در مجموع، چون فروش هر بشکه نفت این کشور در روز افزایش می‌یابد، کشور مورد نظر ممکن است به سودی بیش از حالت اول دست پیدا کند. این که در یک زمان خاص کدام استراتژی به سود بیشتر می‌انجامد، بسته به شرایط کشور‌ها متفاوت است. روسیه اکنون معتقد است با افزایش میزان تولید، می‌تواند منفعت بیشتری کسب کند. در نهایت بر اساس بیانیه‌ی پایانی اجلاس ۱۷۴ اوپک، نمی‌توان به صراحت گفت: روی افزایش تولید ۱ میلیون بشکه نفت در روز توافق شده است. در این بیانیه ضمن یادآوری قطعنامه‌ی ۱۷۱ مین کنفرانس اوپک در سال ۲۰۱۶ که در آن بر «تعدیل تولید به میزان ۱.۲ میلیون بشکه در روز» تاکید شده بود، آمده است: «با توجه به اینکه اعضای اوپک بیش از سطح مورد نیاز نسبت به کاهش تولید اقدام کردند، به این دلیل کنفرانس تصمیم گرفت کشور‌های عضو تلاش خود را در رسیدن به سطح پایبندی ۱۰۰ درصد به عمل آورند.» در حقیقت زنگنه معتقد است، چون روسیه عضو اوپک نیست، تنها می‌تواند برای افزایش تولید خود از ظرفیت کشور‌های غیر اوپک –مانند مکزیک- که معطل مانده استفاده کند و نمی‌تواند کسری تولید کشور‌هایی مثل عراق، ونزوئلا و ایران که عضو اوپک هستند را جبران کند. همچنین عربستان و سایر کشور‌های عضو اوپک نیز نمی‌توانند از سهمیه‌ی مازاد یکدیگر استفاده کنند تا مثلاً عربستان بتواند کسری تولید ونزوئلا یا ایران را جبران کند.
در نتیجه گر چه با توجه به جمله‌ای که از بیانیه‌ی پایانی اجلاس ذکر شد، می‌توان برداشت کرد که به طور اسمی ممکن است ۱ میلیون بشکه در روز به تولید نفت افزوده شود، ولی زنگنه معتقد است این در عمل ممکن نیست. چون اکثر کشور‌ها ظرفیت فنی این مقدار تولید را ندارند و اگر روسیه بتواند افزایش تولید داشته باشد، سطح تولید او محدود به استفاده از سهمیه‌ی کشور‌های غیر اوپک است نه کشور‌های عضو اوپک. در حقیقت به عقیده‌ی وزیر نفت جمهوری اسلامی در بهترین شرایط شاید ۵۰۰ هزار بشکه در روز افزایش تولید به وجود بیاید. پس از اجلاس اخیر قیمت نفت در بازار افزایش یافت و این یک علامت خوب برای ایران است؛ یعنی بازار معتقد نیست که افزایش میزان تولید واقعی باشد. به نظر می‌رسد در بلندمدت نیز تنها روسیه بتواند به میزان قابل توجه و البته محدودی تولید را افزایش دهد؛ لذا قیمت نفت کاهش قابل توجهی نمی‌یابد که اگر چنین شود در حقیقت هدف ایران در این اجلاس تامین شده است.